Ubuntu Kurulum Rehberi

Ubuntu özgür, ücretsiz ve modern bir GNU/Linux işletim sistemidir. Debian dağıtımını baz alarak geliştirilir. İndirip bilgisayarınıza kurabilir veya kurmadan deneyebilirsiniz. Ubuntu kullanarak tablo oluşturma, sunum hazırlama, belgeler oluşturma gibi ofis işlerinizi yapabilir, İnternet’te gezinebilir, epostalarınızı takip edebilir, fotoğraflarınızı görüntüleyebilir, videolar izleyebilirsiniz. Kısaca Ubuntu ile bir bilgisayarda yapmanız gereken tüm işleri halledebilirsiniz.

Eğer neden sorusu sorulurken kastedilen Windows veya MacOS yerine neden Ubuntu kullanmalıyım sorusu ise bunun en temel cevabı Ubuntu’nun özgür olmasıdır. Windows veya MacOS gibi özgür olmayan dağıtımlardan farklı olarak Ubuntu veya diğer özgür işletim sistemleri sizin özgürlüğünüze saygı duyar. Bu her şeyin sizin kontrolünüzde olması demektir. Örneğin özgür olmayan işletim sistemlerinde kimliğinizi deşifre edecek şekilde kullanım istatistiklerinizin toplanması, bunların kullanılması sizin seçiminize bırakılmaz. Ancak Ubuntu gibi özgür yazılımlarda bunların seçimi tamamen size kalmıştır. Başka bir örnek vermek gerekirse siz istemedikçe hiçbir uygulama sisteminize yüklenmez ve tüm uygulamaların kontrolü tamamen sizdedir. Ubuntu ve diğer özgür işletim sistemleri sizi izlemek veya başka nedenler için izinsiz olarak yazılım yüklemez. Birçok özgür olmayan işletim sistemi size zorla kullanacağınız uygulamaları dayatır, ve onları kaldırmanızı engeller.

Eğer neden sorusu sorulurken kastedilen özgür alternatifleri arasından neden Ubuntu’yu seçmeliyim sorusu ise bu büyük ölçüde bir tercih meselesi olsa da Ubuntu’yu seçmenin bazı avantajları var. Ubuntu her şeyden önce çok büyük bir kullanıcı topluluğuna sahiptir. Bu karşılaştığınız herhangi bir sorunla başka kullanıcıların daha önce karşılaşmış ve sorunun çözümünü paylaşmış olma olasılığının oldukça yüksek olması ve destek almak istediğinizde çok kısa sürede size yardımcı olabilecek insanlar bulabilmeniz anlamına gelir. Tüm bunlara ek olarak Ubuntu diğer özgür işletim sistemlerine göre oldukça kararlı ve stabildir. Son kullanıcıyı hedefleyerek geliştirildiği için kullanımı kolay ve arayüzü anlaşılırdır.

Ubuntu’yu bilgisayarınıza kurabilmek için ihtiyacınız olan iki temel şey vardır. İlki bir flash bellek veya boş bir CD/DVD ikincisi ile ubuntu kurulum dosyası. Ubuntu kurulum dosyasını indirmek için https://ubuntu.com/download/desktop adresini ziyaret edebilirsiniz. Burada ilk aklınıza gelebilecek sorulardan birisi hangi sürümü indirmeliyim olabilir. Uzun süreli kullanım ve kararlılık için LTS (Long Term Support, Uzun Süreli Destek) sürümünü tercih etmeniz iyi olacaktır. İsteğe bağlı olarak daha eski sürümleri veya daha yeni sürümleri inceleyebilir veya kurabilirsiniz. Dosya indiğinde elinizde buna benzer isimli bir kalıp dosyası olacak ubuntu-20.04.1-desktop-amd64.iso.

Başlamadan önce kullacağınız CD, DVD veya flash belleğin boyutunun indirdiğiniz dosyadan büyük olduğuna emin olun! En az 4GB boyutlu bir cihaz kullanmanızı öneririz.

Eğer kurulum dosyasını yazdırmak için bir CD veya DVD kullanacaksanız işletim sisteminizin sağladığı uygulamalarla ( Windows’da Windows Disc Image Burner, MacOS için ise https://support.apple.com/tr-tr/guide/mac-help/mchl8addfd95/mac bu yönerge takip edilebilir.) bu işi hızlıca halledip 3. adıma geçebilirsiniz.

Eğer bu iş için bir flash bellek kullanacaksanız başka bir uygulamaya ihtiyacınız olacak. ISO kalıp dosyasını flash belleğinize yazdırmak için özgür ve özgür olmayan bir çok uygulama mevcut. Bunlardan en popülerleri Rufus, UNetbootin ve balenaEtcher uygulamaları. Üçü de özgür ve istediğinizi seçerek devam edebilirsiniz. Biz burada GNU/Linux, Windows ve MacOS işletim sistemlerinin üçünde de çalıştığı ve kolay bir arayüzü olduğu için balenaEtcher uygulamasını tercih ettik. Uygulamayı https://www.balena.io/etcher/ adresinden indirip kurduktan sonra işleme devam edebilirsiniz. Uygulamayı ilk açtığınızda aşağıdaki gibi bir ekran sizi karşılayacak. Uygulamayı açmadan önce kullanmak istediğiniz flash belleği bilgisayarınıza takmayı unutmayın.

Buradan önce altıgen içerisindeki + işaretine basarak bir önceki adımda indirdiğiniz iso uzantılı kalıp dosyanızı seçin. Daha sonra Select Target butonu aktif olacak. Select Target butonuna tıklayıp kullanmak istediğiniz flash belleği seçip Select tuşuna basın. Bu işlemden sonra Flash! butonu aktif olacak, şimdi Flash! butonuna basabilirsiniz. Bastıktan sonra aşağıdakine benzer bir görüntü sizi karşılayacaktır.

Uygulama disk kalıbını seçtiğiniz flash belleğe başarıyla yazdıktan sonra size sesli bir uyarı ile disk kalıbının yazdırmanın başarıyla tamamlandığını söyleyen bir mesaj verecek. Bu aşamadan sonra artık bir sonraki aşamaya geçebilirsiniz.

Kurulum uygulamasını çalıştırabilmek için başlangıç cihazı olarak disk kalıbını yazdırdığınız cihazı başlangıç cihazı olarak seçmeniz gerek. Bu işlemi BIOS (Basic Input Output System, Temel Giriş Çıkış Sistemi) üzerinden yapacağız. Öncelikle BIOS’a giriş yapmak için bilgisayarınız açılırken özel bir tuşa basmanız gerekir. Bu genellikle Del, F12, F8, ESC tuşlarından biridir. Ancak bu özel tuş bilgisayarınızın marka ve modeline göre farklılık gösterebilir. Bunu bilgisayarınızın websitesinden veya arama motorlarında (marka-adı) bios tuşu şeklinde arama yaparak bulabilirsiniz. Örneğin bu dökümanın hazırlandığı bilgisayarda DEL tuşu BIOS tuşu olarak ayarlanmış. Bu tuşu bulduktan sonra bilgisayarınızın güç düğmesine bastıktan sonra ard arda bu tuşa basın. Daha sonra aşağıdakine benzer bir ekran göreceksiniz.

Buradan ok tuşlarını kullanarak (bazı modern bilgisayarlar BIOS arayüzünde fare kullanımını da destekler) menüleri gezebilir ve ayarlarınızı düzenleyebilirsiniz. Eğer yukarıdakinden daha farklı bir ekranınız varsa korkmayın farklı bilgisayarlarda farklı bios yazılımları vardır. Bir başka örneğini aşağıda görmekteyiz.

Aşağıda ise ASUS’a ait modern bir BIOS ekranını görmekteyiz.

Modelinizin ne olduğundan bağımsız yapılacak iş temelde aynıdır. İlk olarak Boot ayarlarının olduğu menüyü bulmak ve daha sonra bu menüden cihazınızı Boot önceliği sırasında en üst konuma taşımak. Aşağıda birkaç farklı BIOS yazılımından Boot Önceliğini ayarlamak için örnek görüntüleri inceleyebilirsiniz.

Cihazınızı seçtikten sonra kaydedip bilgisayarınızı tekrardan başlatın. Genellikle F10 tuşu ayarları kaydeder. Ancak bu durum farklılık gösterebileceğinden BIOS’unuzun arayüzünde bulabileceğiniz Save & Exit (Kaydet & Çık) seçeneğini kullanabilirsiniz.

Bir önceki adımı tamamladıktan sonra bilgisayarınızı yeniden başlattığınızda daha önce bilgisayarınızda kurulu olan işletim sistemi yerine taktığınız cihazdan Ubuntu açılacaktır. Karşınıza şuna benzer bir görüntü çıkacak

Eğer Ubuntu’yu daha önce hiç denemediyseniz ve kurulumdan önce denemek isterseniz Ubuntu'yu Dene seçeneğini kullanabilirsiniz. Bu size bilgisayarınıza kurmadan önce Ubuntu’nun nasıl bir işletim sistemi olduğunu inceleme fırsatı verir. Ancak unutmayın deneme sırasında yaptığınız tüm işlemler takılı cihazınız üzerinden gerçekleştiğinden yaptığınız değişiklikler kaydedilmez! Ayrıca kurulu versiyonun denemeye göre daha hızlı olacağını unutmayın.

Eğer Ubuntu’yu doğrudan kurmaya hazırsanız Ubuntu'yu Kur seçeneği ile devam edebilirsiniz.

Bir sonraki aşamada karşınıza klavye seçim ekranı gelecektir. Ubuntu mevcut klavyenizi otomatik olarak algılamaktadır. Ancak burada isteğe bağlı olarak farklı bir klavye düzeni kullanmak isterseniz bunu değiştirmeniz de mümkün. İsterseniz klavye düzeninin doğruluğundan emin olmak için Klavyenizi denemek için buraya yazın yazan kutucukta klavyenizi test edebilirsiniz. Klavyenizin doğruluğundan emin olduktan sonra Devam Et butonunu tıklayabilirsiniz.

İki tür Ubuntu kurulumu mevcuttur. Normal Kurulum ve Minimal Kurulum. Normal kurulumda bir kullanıcının ihtiyacı olabilecek hemen her uygulama yüklü gelirken minimal kurulumda sadece temel araçlar gelmektedir. Sizin için uygun olanı seçtikten sonra diğer seçenekler kısmında Ubuntu yüklenirken güncellemeleri indirin seçeneğini seçmenizi tavsiye ederiz. Bu kurulum sırasında son güncelleştirmeleri de indirecek ve güncel bir sisteme sahip olmanızı sağlayacak. Ancak internet bağlantınız yoksa bu zorunlu değil.

Ekran kartı ve kablosuz ağ donanımı ile ek ortam biçimleri için üçüncü parti yazılımları kur seçeneği bazı medya türlerini oynatabilmeniz için (mp4, avi gibi) gerekli olan kodçözücü paketlerin otomatik indirilmesini ve ekran kartı, wifi gibi donanımlarınızın sürücülerinin otomatik olarak kurulmasını sağlar. Bu seçeneği de işaretlemenizi öneririz. Ancak unutmayın ki bu sürücülerin içerisinde kapalı kaynak yazılımlar bulunabilir. Tüm bu üçüncü parti yazılımların kendi lisansları vardır.

Eğer kurulum sırasında bu seçeneği seçmeyi unuttuysanız endişelenmeyin. Kurulum bittikten sonra uçbirime girerek (Ctrl + Alt + T kombinasyonunu kullanarak ya da uygulamalar menüsünden açabilirsiniz)

sudo apt update
sudo apt install ubuntu-restricted-extras

komutlarını çalıştırarak üçüncü parti bileşenlerin tamamını yükleyebilirsiniz.

İlgili seçimlerinizi yaptıktan sonra Devam Et butonunu tıklayabilirsiniz.

Bu ekranda bilgisayarınızda başka işletim sistemlerinin kurulu olup olmamasına göre farklı seçenekler görünebilir. Örneğin Ubuntu dağıtımını XXXX işletim sisteminin yanına kur.

Tercih tamamen size kalmış olmakla birlikte özgürlüğünüz için Diski sil ve Ubuntu yükle seçeneğini tavsiye ediyoruz.

Bu seçenek seçildiğinde Gelişmiş Özellikler isimli seçenek aktif olacaktır. Buradan diskinizi şifrelemek için çeşitli algoritmalar kullanabilirsiniz. Eğer güvenlik kaygılarıyla bunu yapmayı düşünüyorsanız Özgür Yazılım Derneği tarafından hazırlanan Güvenlik Rehberini incelemeyi unutmayın.

Eğer Başka bir şey seçeneğini seçerseniz yukarıdakine benzer bir ekranla karşılaşacaksınız. Buradan diskinizi biçimlendirebilir, uygun bölümler oluşturabilirsiniz. Bu seçenek yalnızca ne yaptığını bilen kullanıcılar için tavsiye edilir! Eğer bu seçeneği yanlışlıkla seçtiyseniz Geri tuşunu kullanabilirsiniz.

Eğer ne yaptığınızdan eminseniz Şimdi Yükle butonuna tıkladığınızda karşınıza yukarıdakine benzer bir uyarı gelecektir. Burada yaptığınız işlemler size gösterilmektedir. Onaylarsanız değişiklikler diske kaydedilecektir. Eğer yanlış bir şeyler yaptığınızı düşünüyorsanız Geri Dön butonunu kullanarak istediğiniz değişikleri yapabilirsiniz.

İlgili seçenekleri seçtikten sonra Şimdi Yükle butonunu kullanabilirsiniz.

Artık Ubuntu kurulumu başladı ve geriye sadece bazı ufak ayarlar kaldı. Bu bölümde tarih ve saat ayarları için hangi bölgede bulunduğunuzu seçtikten sonra Devam Et’i tıklayabilirsiniz.

Bu bölümde ise sizden bir kullanıcı oluşturmanız istenmektedir. Gerekli alanları doldurduktan sonra Devam Et butonunu kullanabilirsiniz. Burada kullanıcı hesabınız için güçlü bir parola oluşturmanızı tavsiye ederiz. Eğer güçlü bir parola hakkında şüpheleriniz varsa güçlü parolalar oluşturmak için Zarola Rehberini inceleyebilirsiniz.

Tüm bu işlemlerden sonra artık tek yapmanız gereken Ubuntu’nun kurulumu tamamlamasını beklemek. Bu süre bilgisayarınızın özelliklerine göre değişebilir, ancak fazla uzun sürmeyecektir.

Kurulum tamamlandığında yukarıdakine benzer bir ekran göreceksiniz. Bilgisayarınızı yeniden başlatarak kurmuş olduğunuz işletim sistemini kullanmaya başlayabilirsiniz. Bilgisayarınız yeniden başlarken Flash Bellek ya da CD/DVD gibi kurulum için kullandığınız cihazı çıkarmayı unutmayın!